عتبات عالیاتعتبات عالیات اصطلاحی رایج در میان شیعیان دوازده امامی می‌باشد. این اصطلاح به مزارهای مقدس امامان شیعه واقع در شهرهای نجف، کربلا، کاظمین و سامرا اطلاق می‌شود. ۱ - نجف اشرفنجف از شهرهای مهم کشور عراق و سومین شهر مذهبی جهان اسلام است. این شهر علی‌رغم اینکه پیش از اسلام محل سکونت بوده است؛ در سده اول اسلام چندان قابل توجه و اهمیت نبوده؛ و در کنار شهر باعظمت کوفه قریه کوچکی به حساب می‌آمد که به نام ظهرالکوفه شناخته می‌شده است؛ اما با آشکار شدن مدفن مطهر حضرت امام علی (علیه‌السّلام) در قرن دوم هجری، این شهر چندان اهمیت و وسعتی یافته است که در حال حاضر شهر کوفه یکی از محله‌های آن به شمار می‌آید. شهر نجف از شهرهایی است که مکان‌های زیارتی و مقدس زیادی در آن قرار دارد، اما مهمترین مکان زیارتی آن، مرقد مطهر امام علی (علیه‌السلام) می‌باشد. آستان مقدس حضرت علی (علیه‌السّلام) در مرکز شهر نجف قرار دارد که از یک گنبد طلایی عظیم و یک گنبد خانه و رواق‌های متعدد و یک صحن، با برخی ضمائم تشکیل شده است. نخستین ساختمان حرم مطهر در دوران هارون‌الرشید عباسی بنا گردید و پس از آن همواره در حال تجدید و عمران و توسعه بوده است. ساختمان امروزی از آثار صفویه است. گنبد عظیم و ایوان روح‌بخش آن، به دستور نادرشاه افشار با خشت‌های طلایی تزیین شده. آیینه‌کاری حرم به وسیله هنرمندانی از اصفهان در سال‌های دهه چهل شمسی انجام گرفت. قبر مطهر حضرت، درون صندوقی از خاتم و ضریحی نقره‌ای قرار دارد، صندوق خاتم از ساخته‌های دوران شاه اسماعیل صفوی است و از نفایس روزگار به شمار می‌رود. ضریح مطهر توسط هنرمندان هندی و چینی در سال ۱۳۴۵ ه. ق در هند به همت رهبر شیعیان اسماعیلی ساخته و تقدیم حرم مطهر گردیده است. گرداگرد مرقد منور را از چهار سو رواق دربرگرفته است که همگی به زیباترین شکل توسط هنرمندان ایران تزیین یافته است. حرم مطهر دارای صحن بسیار بزرگ و دل‌گشایی است که اطراف مرقد مطهر را دربرگرفته است. این صحن از ساخته‌های دوران صفوی است. ۲ - کربلای معلّاسرزمین کربلا در کرانه غربی رود فرات و در کناره دشت، در وسط منطقه رسوبی معروف به سرزمین سواد واقع است. حرم مطهر امام حسین (علیه‌السلام) و حضرت ابوالفضل (علیه‌السلام) و دیگر یاران امام حسین (علیه‌السلام) و شهدای کربلا در این شهر قرار دارد. در شمال غربی این سرزمین شهر انبار، در شرق آن شهر باستانی بابل، در غرب آن صحرای غربی و در جنوب غربی آن شهر حیره، پایتخت منذری‌ها قرار دارد. کربلا در مرزهای صحرا واقع است و بدویان حجاز و شام برای تامین آذوقه به آنجا روی می‌آورند و تا گذشته‌ای نه چندان دور وضع بر همین منوال بوده است. [۲]
آل طعمه، سلمان‌هادی، تاریخ مرقد الحسین علیه‌السّلام، بیروت.
کربلا از جمله زمین‌های عراق بود که در دوران ابوبکر در سال دوازدهم هجری به تصرف مسلمانان در آمد. نقل شده "خالد بن عرفطه" - پیش‌قراول سپاه سعد بن ابی وقاص - این سرزمین را فتح کرده و مدتی آنجا را مقر سپاه خود قرار داده بود؛ اما پس از چندی به دلیل بدی آب و هوای منطقه مجبور به ترک آنجا شد و به کوفه رفت. پس از ایجاد و گسترش شهر کوفه، کربلا یکی از روستاهای پیرامون آن به شمار آمده و تا زمان وقایع کربلا، کسی از آن جز در مناسبتی خاص سخن نرانده است. تنها در زمان امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) و زمان عبور آن حضرت (علیه‌السّلام) از این منطقه به سوی شام یادی از این سرزمین شده است. روایت شده که «در جریان جنگ صفین، امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) و همراهانش به کربلا رسیدند؛ پس ایشان، با دست به این سرزمین اشاره کرده فرمودند: "همین جاست همین جاست. " مردی گفت: "ای امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) اینجا چیست؟ " فرمود: "گرانمایه‌ای از آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در اینجا فرود خواهد آمد، پس وای بر ایشان از شما و وای بر شما از ایشان. " آن مرد عرض کرد: "ای امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) معنای این سخن چیست؟ " فرمود: "وای بر ایشان از شما چرا که شما ایشان را می‌کشید و وای بر شما از ایشان که خداوند به سبب کشتن آنان شما را به دوزخ می‌برد."» ۳ - کاظمینکاظمین از شهرهای مهم و زیارتی عراق که مرقد دو امام معصوم امام کاظم (علیه‌السّلام) و امام جواد (علیه‌السّلام) در آن قرار دارد. این شهر نزد شیعیان پس از شهرهای زیارتی نجف و کربلا اهمیت مذهبی بسیاری دارد. کاظمین در سمت غرب رودخانه دجله و شمال غربی بغداد واقع است. بعضی از دانشمندان دینی شیعه مانند شیخ مفید و خواجه نصیرالدین طوسی در این شهر دفن شده‌اند. سبب نام‌گذاری کاظمین به دلیل وجود دو آرامگاه امام شیعیان یعنی امام کاظم (علیه‌السّلام) و امام جواد (علیه‌السّلام) است. [۶]
قمی، محمدرضا، اماکن زیارتی و سیاحتی عراق، ص۵۵.
از دیگر نام‌های این شهر، «کاظمیه»، «بلدة الکاظمی» و «المشهد الکاظمی» است. [۷]
مقدس، احسان، راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ص۲۶۲.
کاظمین به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی از دیرباز مورد توجه بوده است و تاریخ قدمت آن را به قبل از میلاد مسیح (علیه‌السّلام) نسبت می‌دهند. این منطقه در عهد ساسانی باغ یکی از پادشاهان ایرانی به نام «تسوج» بود که به این نام شهرت یافت. در جنگ نهروان به سال ۳۷ و به دستور امام علی (علیه‌السّلام) شهیدان جنگ را در این مکان به خاک سپردند که آن را «مقبرة الشهداء» نامیدند. در عصر عباسی، به هنگام توسعه و احیای بغداد و انتخاب آن به عنوان پایتخت، این قبرستان به «شونیزی» معروف بود که خلیفه منصور دوانیقی، آن جا را برای دفن بزرگان و خاندان عباسی در نظر گرفت و از آن پس به نام «مقابر قریش» شهرت یافت. بعدها امام کاظم (علیه‌السّلام) به دستور هارون‌الرشید و به دست سندی بن شاهک به شهادت رسید و جسد امام در گورستان «قریش» به خاک سپرده شد. پس از دفن آن حضرت، مرقد ایشان به نام «مشهد باب التّبَن» معروف شد. در سال ۲۲۰ هـ ق امام جواد (علیه‌السّلام) در کنار قبر جدش به خاک سپرده شد. ۴ - سامراسامرا مخفف عبارت «سُرمَن رَای» یکی از شهرهای عراق، زادگاه حضرت مهدی (علیه‌السّلام) و مدفن امام هادی و امام عسکری (علیهماالسلام) است. «سامرا» دومین شهری است که عباسیان در ۱۲۰ کیلومتری شمال بغداد، بر کنار شرقی دجله ساختند. نام این شهر به زبان آرامی «سامرا» دانسته شده و معتصم خلیفه عباسی که آن را پایتخت خود قرار داد، آن را «سر من رای» (به معنای این کس هرکه آن را ببیند، مسرور می‌شود) نام گذاشت. روی سکه‌هایی که زمان عباسیان در آن شهر ضرب شده و اکنون در دست است، همین نام عربی وجود دارد. این شهر از زیارتگاه‌های عمده شیعیان و مدفن امام علی‌النقی (علیه‌السّلام) و امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) است. سردابی که محل عبادت و استراحت امامان (علیهم‌السّلام) و زادگاه حضرت قائم (علیه‌السّلام) و محل تشرف صالحان و دیدار ایشان بوده است، آن جا قرار دارد. سامرا به سبب مدفون بودن دو تن از امامان بزرگوار (علیهماالسلام)، از زیارتگاه‌های عمدۀ شیعیان و از اماکن مقدس ایشان است. مشهد این دو امام در قسمتی از سامرا واقع است که ارتش (عسکر) معتصم و اردوگاه وی آن جا بود؛ از این رو ایشان را عسکری گویند. علاوه بر دو امام دهم و یازدهم، نرجس خاتون و حکیمه خاتون آنجا دفن شده همچنین جده، مادر امام حسن عسکری و حسین بن علی الهادی در این محل به خاک سپرده شدند. شکی نیست که امام زمان (علیه‌السّلام)، در شهر سامرا و در خانۀ پدر ارجمند خود، امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) دیده به جهان گشود و تا پایان عمر شریف پدر خود، کنار آن حضرت می‌زیست. این دوره -بنابر دیدگاه مشهور- از هنگام ولادت حضرت (نیمه شعبان سال ۲۵۵ ق) آغاز و تا رحلت امام عسکری (علیه‌السّلام) (هشتم ربیع‌الاول سال ۲۶۰ ق) پایان یافت. ۵ - پانویس
|